Verlichting begonnen in Nederland?

Afgelopen donderdag heb ik weer college filosofie gehad van prof. dr. van Bunge. Aankomende woensdag kom het tentamen voor dit vak eraan (High Enlightenment) maar ik maak toch nog even de tijd vrij om over een heel interessant aspect van het college van van Bunge te vertellen.

Bij de verlichting wordt over het algemeen gelijk gedacht aan Frankrijk. Vaak roept de verlichting direct associaties op met de Franse revolutie. Uiteraard hebben in Frankrijk levende filosofen een grote stempel op het verloop van de verlichting gedrukt. Denk aan Voltaire, Rousseau (hoewel hij eigenlijk een Zwitser was) en D'Holbach. Niettemin was er in Duitsland ook een enorme Aufklärungsstroming. Denk aan maar een grote naam als Kant.

Deze grote landen waren echter niet het onderwerp van het laatste college van van Bunge. In het laatste deel van het college ging het om een boek van Jonathan Israel dat in 2001 is gepubliceerd onder de naam Radical Enlightenment: Philosophy and the Making of Modernity 1650-1750. In dit boek constateert Jonathan Israel vier interessante feiten:

• De Nederlands Republiek had in de 17de eeuw veruit het minste aantal analfabeten.
• De Nederlandse Republiek was het centrum van de boekproductie van Europa.
• De Nederlandse Republiek was een van de meest tolerante staten van heel Europa.
• De Nederlandse Republiek werd geleid door de bourgeoisie, en niet door een koning, zoals bijvoorbeeld in Frankrijk tot aan de Franse Revolutie.

De conclusie die Jonathan Israel hieruit trekt is dat de verlichting in de Nederlandse Republiek al lang was begonnen, voordat die in Frankrijk en Duitsland los barstte. Jonathan Israel haalt vervolgens één specifieke filosoof aan die volgens hem typisch verlichtte ideeën had. Hij noemt de Nederlandse Spinoza (1632-1677, Spinoza was dus al overleden voordat Voltaire werd geboren in 1694). Het is niet buitengewoon logisch om Spinoza als verlichtingsfilosoof naar voren te schuiven. Spinoza schreef op een hele traditionele manier. Hij noemt vier redenen waarom Spinoza als revolutionaire verlichtingsdenker naar voren kan worden geschoven. 

• Spinoza was de eerste moderne denker die stelde dat er niet zoiets was als een transcendentale godheid. Spinoza was een atheïst.
• Spinoza was de eerste moderne denker die een morele filosofie ontwikkelde die niet werd beïnvloed door Christelijke ideeën. 
• Spinoza was de eerste moderne denker die stelde dat democratie de meest rationele vorm van bestuur was.
• Daarnaast schreef Spinoza een zeer radicaal betoog voor tolerantie.

Ook stelt Jonathan Israel dat Spinoza in Frankrijk sterk werd gelezen. Daardoor zou je kunnen stellen dat de Franse verlichting misschien wel is aangewakkerd door de Nederlandse verlichting, in plaats van andersom. 

Ik vond het zeer interessante invalshoek en wilde het daarom graag even delen :).